Stres, emocje, ból i napięcie mięśniowe – jak to się łączy?

Czy stres i emocje mają wpływ na napięcie mięśniowe oraz odczuwanie bólu? To pytanie łączy dwa światy – fizjoterapię i psychologię. I choć fizjoterapeuci rzadko poruszają ten temat, warto się nad tym pochylić. Relacja między emocjami a ciałem jest mało zrozumiała, a jednak istotna w kontekście leczenia bólu.

Emocje a ciało – co warto wiedzieć?

Emocje to JEDEN z wielu czynników (niekoniecznie najważniejszy), które kształtują napięcie mięśniowe i reakcje układu nerwowego. Wpływają reakcję mięśni, układu nerwowego oraz reakcje autonomiczne organizmu. Pamiętajmy jednak, że nie każda emocja musi posiadać bezpośrednią reprezentację w ciele.

Przykłady reprezentacji emocji w ciele człowieka:

• Strach lub lęk: spięcie mięśni klatki piersiowej, uczucie ścisku w gardle, przyspieszone tętno, napięcie mięśni żuchwy i gardła.
• Przygnębienie: zamknięcie klatki piersiowej, globalne obniżenie tonusu mięśniowego
• Szczęście: ciepło w całym ciele (szczególnie w klatce piersiowej), przyjemne napięcie mięśni twarzy, uśmiech/śmiech.
• Pozytywny stres lub motywacja: globalny wzrost tonusu mięśniowego, wyostrzenie zmysłów, zaciśnięcie mięśni żuchwy.
• Sympatia: poczucie ciepła, przyjemne rozluźnienie mięśni lub delikatne, również pozytywne napięcie, “motyle w brzuchu”.

Ważne: każdy człowiek wykształtował wzorce emocjonalnych “odczuć z ciała” trochę inaczej. Jedna osoba może odczuwać strach jako ścisk w klatce piersiowej, inna jako zaciśnięcie mięśni szyi/gardła. To samo dotyczy każdego innego odczucia emocji – kształtuje to między innymi sposób wychowania, doświadczenia życiowe oraz genetyka.

Przykład z życia: jak emocje wpływają na napięcie mięśniowe?

Wyobraź sobie bardzo trywialną sytuację: siedzisz w samolocie obok osoby, która nieprzyjemnie pachnie. Odczuwasz dyskomfort – Twoje mięśnie gardła się zaciskają, głowa i szyja napinają do rotacji lub skłonu bocznego uciekając od bodźca drażniącego. Ciało próbuje instynktownie odsunąć się od źródła zapachu nieznacznie wbijając kręgosłup piersiowy w siedzenie, a nogi napinają chcąc się odepchnąć od miejsca zapachu. To przykład prostego wzorca napięciowego związanego z emocją.

Przewlekły stres a reakcje organizmu

Długotrwałe wystawienie na bodziec emocjonalny może prowadzić do różnych reakcji, w zależności od naszej odporności i wychowania:

1. Reakcja neutralna – ciało wraca do normy po ustaniu bodźca. Za każdym razem jak wystawiasz się na dany bodziec to zareagujesz podobnie ale nie utrzymasz danego wzorca napięciowego – po jego ustaniu wracasz do swojego naturalnego wzorca napięciowego.
2. Trauma – emocja zostaje „zakodowana” w ciele. Związujesz emocjonalnie samolot z uczuciem brzydkiego zapachu i będziesz czuć odrazę na samą myśl o samolocie. W przypadku dużej traumy wzorzec może nieznacznie “zostać” w ciele i być obecny bez obecności bodźca drażniącego – jest to emocja zsomatyzowana. Przykładem takiej reakcji może być np osoba przewlekle zestresowana lub poniżana, reprezentując zamkniętą klatkę piersiową (reprezentowane jako chęć schowania/obrony przed negatywnym bodźcem).
3. Immunizacja – organizm adaptuje się do bodźca, ucząc się go ignorować lub reagować odwrotnie (np. otwarcie klatki piersiowej zamiast jej zamknięcia).
   Twój układ nerwowy jest silny i odporny, Twoje wychowanie sprawnie Cię zaadaptowało do tego typu bodźca, więc organizm wyzwoli reakcje “odpornościową” nie kodując reakcji napięciowej.

Rodzaj reakcji zależy od wielu czynników, takich jak wychowanie, genetyka, obecny stan psychiczny czy nasilenie i czas trwania stresora.

Stres i ból – co było pierwsze?

W większości przypadków stres sam w sobie nie wywołuje bólu, ale zmniejsza odporność na znoszenie dyskomfortu. Pod wpływem stresu próg pobudliwości organizmu się obniża, co sprawia, że łatwiej odczuwamy ból. Właśnie dlatego w sytuacjach stresowych mogą „odzywać się” stare kontuzje lub dolegliwości bólowe, które wcześniej były niezauważalne.

Czy fizjoterapia może pomóc?

Jak najbardziej! Wiele dysfunkcji układu ruchu, które nasilają się pod wpływem stresu, można skutecznie leczyć fizjoterapią. Jeśli jednak stres sam w sobie jest główną przyczyną napięcia mięśniowego a nie “podbijającą” – fizjoterapia przyniesie ulgę doraźnie, ale kluczowe jest rozwiązanie problemu dominującego – czynnika stresowego.

Podsumowanie

Emocje i stres mają ogromny wpływ na ciało – od chwilowego napięcia mięśniowego po przewlekłe bóle. Zrozumienie tej relacji może pomóc nie tylko w radzeniu sobie z bólem, ale też w poprawie ogólnego samopoczucia. Warto jednak nie nadinterpretować emocji jako jednoznacznie związanym z wywołaniem bólu kolana czy biodra bez dokładnej diagnostyki – to częsta nadinterpretacja i zrzucanie winy na emocje.

Pozdrawiam,
Jakub Koszyk
Stacja Fizjoterapia